آسانسور چیست؟ معرفی انواع آسانسور

هنگام ساخت ساختمان های چند طبقه، موضوع دسترسی افراد به طبقات موضوع مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. با فشردن یک دکمه می توانید وارد یک جعبه فلزی شوید و به راحتی از طبقه ای به طبقه دیگر بروید. در واقع آسانسور برای ساختمان های بیش از سه یا چهار طبقه ضروری است. برای اکثر افراد، آسانسور زندگی افراد معلول را آسان‌تر کرده است. در این مقاله به بررسی چیستی آسانسور و انواع آن و نحوه عملکرد هر نوع آسانسور می پردازیم. پس در ادامه همراه یاب چی باشید.

آسانسور چیست؟

آسانسور را می توان به عنوان بالابر برقی تعریف کرد که برای حمل و نقل کالا و افراد به صورت عمودی در ساختمان های مختلف مسکونی، تجاری، اداری و صنعتی استفاده می شود. مانند همه وسایل الکتریکی، آسانسورها توسط موتورهای الکتریکی کار می کنند که دارای سیستمی از کابل ها و وزنه های تعادل برای بالا و پایین بردن اتاق هستند یا از یک سیال هیدرولیک برای بلند کردن پیستون های استوانه ای که مانند جک عمل می کنند استفاده می کنند. آسانسور اغلب در ساختمان های چند طبقه و به ویژه در مکان هایی که وسایلی مانند ویلچر نمی توانند تردد کنند استفاده می شود.

آشنایی با تاریخچه مختصری از آسانسور

در تاریخچه آسانسور گفته می شود که اولین آن توسط ارشمیدس، ۲۳۶ سال قبل از میلاد ساخته شده که نیروی آن توسط حیوانات تأمین می شده است. تا اینکه در سال ۱۷۴۳ میلادی به دستور لویی شانزدهم، در کاخ ورسای، یک آسانسور ابتدایی با نام «صندلی پرنده» طراحی و نصب گردید.

جالب است بدانید در سال ۱۸۷۵ در فروشگاه بزرگی در نیویورک، آسانسوری طراحی، نصب و به بهره برداری رسید؛ اما تنها با گذشت سه سال متوقف شد زیرا مردم از پذیرش آن خودداری کرده و همچنان از پله ها استفاده می کردند.

در اواسط قرن نوزدهم میلادی منبع انرژی آسانسورها، بخار آب بودند و به مرور زمان این آسانسورها تکمیل شده و به آسانسورهای امروزی تبدیل شدند.

در سال ۱۸۸۰ اولین آسانسور برقی اختراع شد، در آلمان و توسط فردی به نام «ورنر فون سیمنر» ساخته و نصب گردید. این آسانسورها نسبت به آسانسورهای پیشین، دیگ های بخار با سرعت بالاتر و قابلیت حمل بار سنگین تری داشتند. از دیگر پیشرفت هایی که از گذشته تا این زمان در آسانسورسازی به وجود آمده، می توان به استفاده از شاسی برای آسانسور و انواع درب های اتوماتیک اشاره کرد.

تاریخچه ورود آسانسور به ایران

بعد از سیر تحولی که آسانسور داشت، نوبت نصب در ساختمان های مسکونی و سازمان ها رسید. در طی سفری که ناصرالدین شاه به فرنگ داشت، آسانسورها نظر ناصرالدین شاه را به خود جلب کردند.

پس از بازگشت به ایران، اولین آسانسور در کاخ گلستان نصب شد و در زمان احمد شاه نیز آسانسوری در پالایشگاه آبادان نصب گردید که متاسفانه در حال حاضر اثری از این آسانسورها باقی نمانده است.

آسانسورها به دلیل آسایشی که برای انسان ها فراهم می کنند، در ایران نیز با استقبال خوبی رو به رو شدند و کم کم به صنعت پررونقی مبدل گشت و زمان صنعتی شدن آسانسور در ایران را می توان به ۸۰ سال پیش نسبت داد.

در ابتدا به دلیل اینکه صنعت جدیدی وارد کشور شده بود، برای نصب آسانسورها از متخصصین خارجی استفاده می شد؛ اما با گذشت زمان و با گسترش استفاده از آسانسور، نیاز به داشتن نیروی متخصص نصب بومی احساس شد و همین خود، بستر اشتغال زایی برای جوانان ایجاد کرد و با ورود دانش نصب و تعمیرات آسانسورها، شرکت هایی به انجام این امور مشغول شدند. تا اینکه در سال ۱۳۴۵ اولین کارگاه تولیدی قطعات آسانسور، درب و کابین در ایران تأسیس شد.

انواع آسانسور و کارایی آن‌ها

آسانسورها انواع مختلفی دارند و کاربرد آسانسور در هرکدام متفاوت است که در ادامه مهم‌ترین موارد آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

آسانسور کششی

آسانسورهای کششی همانند ماشین آت‌وود از ریسمانی تشکیل‌شده‌اند که از بین قرقره می‌گذرد و یکسر آن کابین و سر دیگر آن، وزنه تعادلی قرار دارد. حرکت موتور الکتریکی باعث بالا و پایین رفتن آسانسور می‌شود. در آسانسور، وزن کابین در حال تغییر است و به‌همین‌دلیل وزن وزنه تعادلی را نصف ظرفیت کابین در نظر می‌گیرند. این کار باعث می‌شود نیاز به مصرف انرژی برای جابجایی آسانسور کاهش بیابد.

موتور در آسانسورهای کششی در فضای موتورخانه قرار می‌گیرد که بالای چاه آسانسور واقع است. البته برخی از آسانسورهای کششی نیازی به موتورخانه ندارند. در هر ساختمانی، محل قرارگیری آسانسور جز نقشه ساختمان است و باید از پیش تعیین شود. از آسانسورهای کششی، بیشتر در ساختمان‌های بلند استفاده می‌شود.

آسانسور هیدرولیکی

برخلاف آسانسورهای کششی که بر اساس ماشین آت‌وود کار می‌کنند، عملکرد آسانسورهای هیدرولیکی بر اساس قانون پاسکال است. در این آسانسورها یک موتور الکتریکی برای پمپ کردن روغن و حرکت جک هیدرولیک هستند که فشار ناشی از آن‌ها باعث حرکت کابین می‌شود. در این آسانسورها وزنه تعادلی وجود ندارد و همه وزن را جک هیدرولیک کنترل می‌کند. به‌همین‌دلیل در آسانسورهای هیدرولیک از موتورهای قوی‌تری استفاده می‌شود. بااین‌حال در این آسانسورها به دلیل اینکه موتور تنها زمان بالا بردن کابین کار می‌کند، مصرف برق آسانسور کمتر است. این آسانسورها همچنین استهلاک کمی دارند و امروزه با ظاهر زیبا برای استفاده در ساختمان‌های مسکونی زیر پنج طبقه تولید می‌شوند.

آسانسور مغناطیسی

این آسانسورها با نیروی مغناطیسی کار می‌کنند. در چاهک آن‌ها یک آهنربای مغناطیسی قرار دارد که کابین را روی دیواره‌های مغناطیسی که جایگزین ریل هستند حرکت می‌دهد. در کف کابین آسانسور نیز یک آهنربای مغناطیسی هست که با اتصال برق به آن با توجه به نیروی دافعه‌ای که ایجاد می‌شود، کابین حرکت می‌کند. به‌این‌ترتیب این آسانسورها موتور و کابل ندارند. این فنّاوری امکان استفاده هم‌زمان از چند کابین و حتی حرکت در جهت افقی را نیز فراهم کرده است. بااین‌حال هزینه آن‌ها بالاست.

آسانسور پنوماتیک

آسانسور پنوماتیک بیشتر در فضای داخلی منازل دوبلکس استفاده می‌شود. آن‌ها نیازی به چاه ندارند و با برق تک فاز کار می‌کنند. بااین‌حال ظرفیت حمل محدودی دارند. معمولاً ظاهر آن‌ها شبیه یک استوانه شیشه ایست که محفظه‌ای برای ورود هوا ندارد. با خارج شدن هوا از بالای آسانسور و ایجاد خلأ، کابین به سمت بالا کشید می‌شود و برای پایین آمد نیز با ورود هوا، کابین به پایین رانده می‌شود.

آسانسور پیچی

این آسانسورها نیز برای ساختمان‌های مسکونی دو تا چهار طبقه بکار می‌رود. این آسانسورها با عنوان آسانسور بدون سقوط نیز شناخته می‌شوند چراکه امنیت بالایی دارند. آن‌ها برای حرکت از پیچ، مهره و تسمه استفاده می‌کنند و درصورتی‌که تسمه پاره شود آسانسور از کار می‌افتد و خطر سقوط ندارد. آن‌ها را می‌توان با ظرفیت‌های حمل مختلف در نظر گرفت. همچنین نیاز به فضای موتورخانه نیز ندارند. در کل خطرات آسانسور های پیچی کمتر از بقیه آسانسور هاست.

قطعات و اجزای آسانسور

آسانسور یک سیستمی است که از قطعات و تجهیزات مختلفی تشکیل شده است. مجموعه آسانسور به گونه ای است که در آن یک تعدادی از قطعات نقش محوری را دارند و بدون وجود آنها آسانسور غیر قابل کار کرد خواهد بود و برخی از تجهیزات نیز صرفا برای تزئین و زیبایی هرچه بیشتر آسانسورها استفاده می گردد. بسته به نوع آسانسور، قطعات به کار گرفته شده می تواند تفاوت هایی با هم داشته باشند. به عنوان مثال در آسانسورهای هیدرولیکی قطعاتی وجود دارد که در آسانسورهای کششی نیازی به آنها نیست. در ادامه با انواع قطعات و تجهیزات اصلی و متنوع آسانسور بیشتر آشنا می شویم:

ریل (Guide Rail)

برای عملیات نصب آسانسور، در مرحله اول محل قرار گیری سیستم آسانسور که آن را که چاه آسانسور می نامیم، آهن کشی می گردد. برای اینکه کابین آسانسور از طریق کفشک ها بتواند در مسیری صاف و مستقیم رفت و آمد کند، از ریل های آسانسوری که شاخه های ۵ متری است و به همدیگر متصل می گردند، استفاده می شود. کاربرد دیگر ریل آسانسور، نگه داشتن کابین آسانسور در زمان هایی است که سیستم آسانسور دچار اختلال می گردد و از طریق ترمز اضطراری کابین آسانسور از حرکت باز می ایستد، در این زمان کابین آسانسور بر روی ریل آسانسور می ایستد و متوقف می شود.

کابین و نحوه حرکت آن

کابین آسانسور از سه قسمت اصلی تشکیل شده است، که شامل سکو و یا همان محل ایستادن، دیواره های کابین آسانسور و سقف کابین می باشد. این اتاقک آسانسور بر روی یک چهار چوب قرار می گیرد که با نیروی تولید شده ی موتور بر روی ریل ها حرکت می کند و در بین طبقات ساختمان جابجا می شود.

در کابین (Car Door) و در طبقات (Landing Door)

به طور کلی دو نوع درب برای آسانسور داریم، اولی درب طبقات است که به اندازه تعداد توقف های آسانسور در ساختمان می باشد. و دیگری همان درب کابین آسانسور است. معمولا درب کابین آسانسور به صورت خودکار است، ولی درب طبقات دارای انواع مختلفی است که با توجه به درخواست استفاده کنندگان می تواند متفاوت انتخاب گردد.

موتور (Elevator Engine)

اصلی ترین تجهیزی که در سیستم آسانسور مورد استفاده قرار می گیرد، موتور آسانسور است. موتورهای آسانسور دارای انواع متنوعی هستند، که پرکاربردترین آنها موتور گیربکس دار و موتور گیرلسی آسانسور می باشد. با توجه به نیاز فنی پروژه در حال ساخت و ساز، موتور آسانسور متناسب با ظرفیت و توان کاربردی در آن مکان انتخاب و استفاده می گردد.

تابلو فرمان (Control Panel)

اگر موتور قلب آسانسور باشد، تابلو فرمان مغز و محل پردازش فرمان‌ ها و دستورات کاربران است. به طور کلی تمامی قطعات الکتریکی و مکانیکی به کار برده شده در سیستم آسانسور به دستور تابلو فرمان آسانسور کار می‌کنند.

تابلو فرمان آسانسور همانگونه که از نام آن پیداست، محل مدیریت و فرمان سیستم کلی آسانسور است. اگر در مجموعه آسانسور موتور آسانسور را قلب آسانسور بدانند، از تابلو فرمان به عنوان مغز متفکر سیستم آسانسور یاد می شود. تمامی درخواست های استفاده کنندگان آسانسور در مرحله اول به تابلو فرمان می رسد، و پس از پردازش، آسانسور شروع به اجرای آن فرمان می نماید.

گاورنر (Governor) و پاراشوت (Safety Gear)

زمانی که سرعت حرکت آسانسور از استاندارد تعیین شده بیشتر می شود، ترمز ایمنی آسانسور فعال می گردد و مانع از سقوط و ایجاد مشکل برای آسانسور می گردد. برای امنیت بیشتر در آسانسورها یک ترمز اضطراری طراحی می گردد که به آن گاورنر گفته می شود.

ضربه ‎‌گیر یا بافر (Buffer)

به دلیل اینکه در اکثر موارد انسان ها به صورت مستقیم با آسانسور سر و کار دارند، برای حفظ امنیت جانی افراد، تجهیزات مختلفی در مجموعه آسانسور طراحی شده است. در زمانی که آسانسور دچار مشکل گردید، اگر تمامی تجهیزات تعبیه شده، نتوانند مانع سقوط کابین آسانسور شوند، آخرین قطعه ایمنی در واقع ضربه گیر آسانسور است که در چاهک آسانسور نصب می گردد و از ضربه شدید، سقوط برخورد آسانسور با چاه آسانسور جلوگیری می کند.

تراول کابل (Traveling Cable)

در واقع تراول کابل رابط اصلی اتاقک آسانسور با تابلو فرمان و موتورخانه می باشد. به دلیل حساسیت بالایی که این تجهیز دارد، باید از جنس مرغوب و با کیفیت باشد. در خواست هایی که افراد حاضر در کابین با استفاده از شستی ها ثبت می کنند، از طریق این کابل به تابلو فرمان آسانسور رسیده و در آنجا مدیریت عملکرد سیستم آسانسور اتفاق می افتد.

فلکه هرزگرد

فلکه هرزگرد یا همان قرقره کششی قدرت و نیروی محرکه تولید شده توسط موتور را، از طریق سیم بکسل ها با کمک اصطکاکی که ایجاد می گردد منتقل می کند. فلکه ی هرزگرد بخشی از سیستم تعلیق آسانسور به حساب می آید.

سیم بکسل

سیم بکسل ها دارای انواع مختلفی هستند، همچنین سیم بکسل ها در صنایع مختلفی کاربرد دارند. سیم بکسل دارای یک محوریت و مغزی اصلی است که رشته سیم های بسیار زیادی دور این سیم مغزی و محوری پیچیده می شوند، تا در نهایت سیم بکسل را تشکیل دهند. سیم بکسل آسانسور باید دارای مرغوبیت و انعطاف پذیری مناسبی باشد، زیرا در آسانسورهای کششی برای جابجایی کابین سیم بکس ها نقش اساسی را ایفا می کنند.

سوالات متداول