فازمتر چیست؟ و چگونه کار می کند؟

یکی از قدیمی‌ترین و پراستفاده‌ترین ابزارهای کاربردی و صنعتی، فازمتر (به انگلیسی phase meter) است. این وسیله یکی از ضروری‌ترین تجهیزات برقی در هر جعبه ابزار است و همگام با آن استفاده می‌شود. اگرچه استفاده از فازمتر بسیار آسان است، اما هنوز برخی افراد نا آگاه از ساختار، روش استفاده و حتی کاربردهای آن هستند. در این مقاله از مجله صنعتی یاب چی به معرفی فازمتر می‌پردازیم و در ادامه انواع مختلف آن را معرفی می‌کند.

فازمتر چیست؟

در زمان تعمیر و نگهداری تاسیسات برقی ساختمان، اغلب نیاز است تا اتصالات برق تغییر یابند یا بررسی شوند. فازمتر ابزاری است که در این شرایط برای تشخیص حضور جریان الکتریکی در کابل‌ها و سیم‌های برق ساختمان استفاده می‌شود. همچنین، فازمتر به منظور تشخیص نوع جریان الکتریکی (فاز یا نول) در پریزها، کابل‌ها و اتصالات برق ساختمانی نیز استفاده می‌شود.

تعریف فازمتر

فازمتر یا فازنما ابزاری است که به طور عمومی ظاهری شبیه به پیچ گوشتی دارد. اما همانطور که از نام آن پیداست، استفاده اصلی آن برای تشخیص وجود یا عدم وجود ولتاژ الکتریکی و همچنین تشخیص سیم فاز و نول است. فازمتر به وسیله‌ای است که با قرار دادن انتهای آن در نزدیکی یک سیم برق، قادر است وجود ولتاژ را تشخیص دهد و همچنین مشخص کند که آیا سیم مورد نظر فاز یا نول است.

انواع فازمتر

انواع فازمترها به شرح زیر هستند:

۱. فازمترهای آنالوگ: این نوع فازمترها از دستگاه‌هایی تشکیل شده‌اند که با استفاده از سیم‌های خاص و مدارهای الکتریکی ساده، قادر به تشخیص فاز و نول ولتاژ برق هستند. آنها معمولاً دارای نشانگرهای آنالوگ هستند که براساس تغییرات جریان الکتریکی ولتاژ را نشان می‌دهند.

۲. فازمترهای دیجیتال: این نوع فازمترها از تکنولوژی دیجیتال و میکروکنترلرها استفاده می‌کنند. آنها دارای صفحه نمایش دیجیتال هستند که اطلاعات مربوط به ولتاژ، جریان و نوع فاز را نمایش می‌دهند. فازمترهای دیجیتال قابلیت اتصال به سیستم‌های کامپیوتری و ذخیره سازی داده‌ها را نیز دارند.

۳. فازمترهای غیر تماسی (Non-contact): این نوع فازمترها برای تشخیص فاز و نول بدون نیاز به تماس مستقیم با سیم‌ها استفاده می‌شوند. آنها از تکنولوژی حسگرهای الکترومغناطیسی استفاده می‌کنند که قادر به تشخیص فیلد الکتریکی و مغناطیسی حاصل از ولتاژ برق هستند.

۴. فازمترهای القایی (Inductive): این نوع فازمترها از اصل القایی تغییر جریان در سیم‌های برق برای تشخیص فاز و نول استفاده می‌کنند. آنها با قرار دادن حلقه‌ای القایی حول سیم برق، تغییرات جریان را تشخیص می‌دهند و اطلاعات مربوط به فاز و نول را نمایش می‌دهند.

اجزای فازمتر

برای درک بهتر فازمتر و نحوه عملکرد آن، مفید است اجزای آن را به طور کامل بشناسید. فازمترها انواع مختلفی دارند و در زیر انواع مختلف این ابزار کاربردی را معرفی خواهیم کرد. اجزای فازمتر عبارتند از:

میله فازمتر: میله فازمتر دارای دو بخش لبه و بدنه است. لبه میله فازمتر به ابتدای فازمتر اشاره دارد و وظیفه اتصال به کابل یا کانال برق مورد نظر جهت بررسی جریان را بر عهده دارد. لبه میله فازمتر به شکل پیچ گوشتی دو سو است و از آلیاژ رسانا ساخته شده است. بخش دیگر میله فازمتر، بدنه آن است که در طول فازمتر قرار دارد. این بخش مسئول انتقال جریان الکتریکی از لبه میله فازمتر به انتهای فازمتر و بخش مقاومت آن است.

بدنه فازمتر: برخلاف میله فازمتر، بدنه فازمتر از جنس پلاستیکی است و وظیفه تامین ایمنی مصرف کننده در هنگام اتصال به جریان الکتریکی را بر عهده دارد. بدنه فازمتر از انتهای بخش لبه میله فازمتر تا انتهای آن ادامه دارد تا از هرگونه اتصال الکتریکی یا برق‌گرفتگی جلوگیری کند.

انتهای فازمتر: بسته به نوع فازمتر، انتهای آن دارای بخشی با دکمه یا لمسی است. هنگام استفاده، با قرار دادن لبه فازمتر در پریز یا کابل برق، باید با انگشت خود انتهای فازمتر را فشار داد تا جریان الکتریکی جریان یابد و حضور جریان الکتریکی در پریز یا کابل برق تشخیص داده شود. نحوه تشخیص جریان درون فازمتر به طور مفصل در ادامه این متن توضیح داده خواهد شد.

اجزای درونی فازمتر

سه جزء قبلی فازمتر، بخش‌های ظاهری این ابزار کاربردی بودند که نام بردیم. همچنین، فازمتر یک بخش درونی دارد که به سه بخش تقسیم می‌شود و شامل موارد زیر است:

• مقاومت: مقاومت فازمترها عموماً یک مقاومت ۱ مگا اُهمی دارند و وظیفه کاهش جریان برق را بر عهده دارند.
• لامپ فازمتر: لامپی که در فازمتر استفاده می‌شود، از جنس نئون است و به هنگام اتصال جریان الکتریکی، روشن می‌شود.
• فنر: فنر فازمتر در انتهای آن قرار دارد و به عنوان انتقال دهنده جریان بین لامپ فازمتر و مقاومت استفاده می‌شود.

کاربرد فازمتر چیست؟

فازمتر یک ابزار بسیار مهم در صنعت برق و الکترونیک است و برای تشخیص و اندازه‌گیری فاز (Phase) جریان الکتریکی استفاده می‌شود. فازمترها در اصل برای ایمنی و جلوگیری از حوادث الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. کاربردهای اصلی فازمتر به شرح زیر است:

تشخیص فاز: فازمترها برای تشخیص فاز (Phase) جریان الکتریکی استفاده می‌شوند. با قرار دادن لبه فازمتر در نقطه مورد نظر، می‌توان تشخیص داد که آیا فاز مورد نظر در حال حاضر فعال است یا خیر، به عبارت دیگر، آیا جریان الکتریکی در خط فازی وجود دارد یا خیر. این اطلاعات بسیار مفید برای برقراری اتصالات صحیح و ایمن در سیستم‌های برقی است.

بررسی وضعیت مدارها و دستگاه‌ها: با استفاده از فازمترها می‌توان وضعیت فاز در مدارها و دستگاه‌های الکتریکی را بررسی کرد. در اینجا، فازمتر به عنوان یک ابزار تشخیصی و عیب یابی استفاده می‌شود تا مشکلات مربوط به فازهای الکتریکی مانند عدم تعادل بین فازها، خرابی در سیستم سه فاز و غیره را شناسایی کند.

نصب و تعمیرات برقی: در عملیات نصب و تعمیرات برقی، فازمترها برای اطمینان حاصل کردن از عدم وجود جریان الکتریکی در خطوط برق یا تجهیزات مورد استفاده قبل از شروع کار استفاده می‌شوند. این کاربرد به تضمین ایمنی کارکنان و جلوگیری از حوادث الکتریکی کمک می‌کند.

آزمایش عیب یابی: در صورت بروز عیب یا اختلال در سیستم‌های الکتریکی، فازمترها به عنوان ابزار عیب یابی استفاده می‌شوند. با استفاده از فازمتر، می‌توان عیب را در فازهای مختلف سیستم تشخیص داد و سیستم را به درستی تعمیر کرد.

به طور کلی، فازمترها در هر نوع کاری که ارتباطی با برق و جریان الکتریکی داشته باشد، بسیار مفید و ضروری هستند. آنها به کاربران کمک مبه طور کلی، فازمترها در هر نوع کاری که ارتباطی با برق و جریان الکتریکی داشته باشد، بسیار مفید و ضروری هستند. آنها به کاربران کمک می‌کنند تا فازهای الکتریکی را تشخیص داده و از ایمنی کارکنان و تجهیزات جلوگیری کنند. همچنین، فازمترها در عیب یابی و تعمیرات برقی مورد استفاده قرار می‌گیرند و به تشخیص مشکلات فازهای الکتریکی و تعمیر آنها کمک می‌کنند.

فازمتر چگونه کار می کند؟

فازمترها برای تشخیص فاز جریان الکتریکی از اصول عملیاتی ساده‌ای استفاده می‌کنند. اصل کار یک فازمتر بر اساس تفاوت در رفتار لامپ نئون در مقابل جریان الکتریکی است.

وقتی یک فازمتر به یک خط فازی متصل می‌شود، سه قسمت اصلی آن که شامل مقاومت، لامپ فازمتر و فنر است، فعال می‌شوند. در ادامه توضیح داده می‌شود که هر قسمت چگونه عمل می‌کند:

مقاومت: مقاومت فازمتر عموماً یک مقاومت با مقدار ثابت (مثلاً ۱ مگا اُهم) است. وظیفه مقاومت در فازمتر، کاهش جریان الکتریکی است. با توجه به اینکه مقاومت به جریان حساس است، جریان الکتریکی که از خط فازی عبور می‌کند، توسط مقاومت کاهش می‌یابد.

لامپ فازمتر: لامپ فازمتر به عنوان یک نشانگر فاز استفاده می‌شود. این لامپ معمولاً از جنس نئون است و در فازمتر قرار دارد. وقتی جریان الکتریکی از خط فازی عبور می‌کند، لامپ روشن می‌شود. این روشن شدن لامپ نشانگر است که فاز فعال است و جریان در خط فازی وجود دارد.

فنر: فنر فازمتر در انتهای آن قرار دارد و به عنوان یک انتقال دهنده جریان عمل می‌کند. وظیفه فنر این است که جریان الکتریکی را از لامپ فازمتر به مقاومت منتقل کند. با اتصال فنر، جریان از لامپ عبور کرده و از طریق مقاومت به زمین متصل می‌شود.

بنابراین، هنگامی که یک فازمتر به یک خط فازی متصل می‌شود، با عبور جریان الکتریکی از خط، لامپ فازمتر روشن می‌شود و این نشانگری است که فاز فعال است و جریان در خط فازی وجود دارد. این روش ساده و قابل فهم از فازمترها برای تشخیص فاز در سیستم‌های برقی استفاده می‌شود.

تشخیص بهترین فازمتر براساس برند 

به طور کلی، فازمترها برای تشخیص فاز جریان الکتریکی استفاده می‌شوند. در بازار ایران، چندین نوع فازمتر با مشخصات مختلف وجود دارد. در این متن، به معرفی سه برند فازمتر پرداخته شده است:

۱. فازمتر رونیکس: فازمتر رونیکس یکی از بهترین برندهای فازمتر در بازار است. این فازمترها، لامپ نئون پرنور و میله فازمتر آبکاری با نیکل را دارا می‌باشند. آنها قابلیت تشخیص ولتاژ برق بین ۱۲۰ تا ۲۵۰ ولت را دارند و برای تشخیص جریان برق شهری مناسب هستند. فازمترهای رونیکس در مدل‌های RH-2718 و RH-2714 در دسترس هستند.

۲. فازمتر توسن: اگر با ولتاژ برق پرنوسان سروکار دارید، فازمتر توسن یک گزینه مناسب است. این فازمترها دارای بدنه پلاستیکی محافظ برای جلوگیری از برق‌گرفتگی هستند و ظرفیت ورودی آنها بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ ولت است. همچنین طراحی آنها شامل استفاده از گریپ برای راحتی کاربری است. مدل T9-370T فازمتر توسن در دسترخرید در فروشگاه ابزار و یراق آلات علمایی موجود است.

۳. فازمتر نووا: برند نووا یکی از برندهای متنوع در زمینه فازمترها در ایران است. اگر به دنبال کاهش هزینه هنگام خرید فازمتر هستید، می‌توانید به محصولات نووا نگاهی بیندازید. فازمترهای نووا با کاهش ظرفیت خود، هزینه آنها را نیز کاهش داده‌اند. به همین دلیل، اگر برای تعمیرات ساده و خانگی از فازمتر استفاده می‌کنید، فازمترهای نووا می‌توانند یکی از گزینه‌های پیشنهادی باشند.

با توجه به نیاز و بودجه خود، می‌توانید از بین این برندها فازمتر مناسبی را انتخاب کنید.

قیمت فازمتر

قیمت فازمترها ممکن است بسته به برند، کیفیت، و ویژگی‌های مختلف متفاوت باشد. همچنین، فازمترها در انواع مختلفی مانند فازمترهای دستی، فازمترهای کیفیت بالا و فازمترهای دیجیتالی موجود هستند که هر کدام قیمت متفاوتی دارند.

به طور کلی، قیمت فازمترها در بازار میانگیناً در محدوده ۲۰ تا ۸۰۰ هزار تومن قرار می‌گیرد. البته، قیمت برخی فازمترها می‌تواند به بالاتر از این محدوده نیز برود، به ویژه برای فازمترهای حرفه‌ای و پیشرفته.

بهتر است قبل از خرید، مدل‌ها و قیمت‌های مختلف را مقایسه کنید و با توجه به نیازهای خود، یک فازمتر مناسب و قیمتی را انتخاب کنید.

فرق تستر با فازمتر

تستر و فازمتر دو وسیله متفاوت برای اندازه‌گیری و تشخیص جریان برق هستند. این دو وسیله به منظور ایمنی و انجام صحیح کارهای مربوط به برق استفاده می‌شوند، اما دارای عملکرد و کاربردهای متفاوتی هستند.

فازمتر: فازمتر به عنوان یک ابزار ساده و قابل حمل برای تشخیص جریان برق در مدارهای تک فاز استفاده می‌شود. با استفاده از فازمتر، می‌توانید تشخیص دهید که آیا جریان برق حاضر است یا خیر. فازمترها معمولاً دارای یک نشانگر (مانند لامپ یا چراغ LED) هستند که در صورت وجود جریان برق، روشن می‌شود. فازمترها عموماً برای کارهای خانگی و کاربردهای ساده مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تستر: تستر یا تستر برق برای اندازه‌گیری و آزمایش ویژگی‌های برقی مانند ولتاژ، جریان، مقاومت، همچنین تشخیص جریان فاز و نوتر (تستر RCD) استفاده می‌شود. تسترها معمولاً دارای صفحه نمایش و منوی کنترل هستند که به کاربر امکان می‌دهد نتایج اندازه‌گیری را ببیند و تنظیمات مورد نیاز را انجام دهد. تسترها برای کاربردهای صنعتی، تعمیر و نگهداری و کارهای پیچیده‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بنابراین، اصلی‌ترین تفاوت بین فازمتر و تستر در سطح قابلیت‌ها و کاربردهای آنها است. فازمتر به طور ساده و فقط برای تشخیص حضور جریان برق استفاده می‌شود، در حالی که تستر قابلیت‌های گسترده‌تری از جمله اندازه‌گیری دقیق ولتاژ، جریان و آزمایش ویژگی‌های برقی را دارد.

چه فاز متری بخریم؟

برای اشخاصی که در طول روز نیاز به بررسی نوسانات مختلف برق دارند، توصیه می‌شود دو فازمتر تهیه کنند. در برخی موارد، ولتاژ برخی از کانال‌های الکتریکی کمتر از ۱۵۰ ولت و بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ ولت است و فازمترهای رونیکس قادر به تشخیص جریان در این بازه نیستند. از طرف دیگر، در برخی موارد، ولتاژ برق به حدی بالا است که استفاده از فازمتر توسن ممکن نیست. برای خرید انواع فازمترها، بهتر است ابتدا نیازهای خود را بررسی کنید و سپس اقدام به خرید نمایید.